Efekt Dunninga-Krugera — pułapka przeceniania swoich umiejętności

Czy zdarzyło ci się kiedyś spotkać osobę, która wydaje się być absolutnie przekonana o swoich umiejętnościach, ale w rzeczywistości nie ma pojęcia, co robi? Może to być twój współpracownik, znajomy czy nawet ty sam w pewnych sytuacjach. A może po raz kolejny okazuje się, że mamy w Polsce 38 milionów ekspertów na temat skoków narciarskich, piłki nożnej albo konfliktów zbrojnych?

Tak najczęściej objawia się niezwykle interesujący błąd poznawczy zwany “efektem Dunninga-Krugera”. W niniejszym artykule spojrzymy głębiej na ten efekt, przyjrzymy się jego genezie, mechanizmom działania oraz konsekwencjom jakie niesie za sobą. Porozmawiamy też o tym, jak unikać tej niebezpiecznej pułapki, jak zbudować bardziej obiektywne spojrzenie na własne kompetencje, w szczególności przez osoby wysoko wykwalifikowane.

Czym jest zjawisko Dunninga-Krugera?

Na pierwszy rzut oka efekt Dunninga-Krugera wydaje się dziwnym paradoksem – osoby o niskim poziomie umiejętności w danej dziedzinie są przekonane, że są w niej ekspertami, jednocześnie nie zdając sobie sprawy z własnych braków. Z tego powodu mamy np. wielu samozwańczych ekspertów marketingu, których wiedza ogranicza się do konfiguracji reklamy na Facebooku. Po prostu, aż prosi się by takiej osobie napisać w komentarzu “jesteś niekompetentny”.

Z drugiej strony, osoby o wysokich kompetencjach mają skłonność do niedoceniania swojego poziomu wiedzy i umiejętności. Z tego powodu wiele osób boi się podjąć jakieś działania, np. stworzenie kursu online.

Termin “efekt Dunninga-Krugera” pochodzi od nazwisk Davida Dunninga i Justina Krugera, amerykańskich psychologów z Uniwersytetu Cornella, którzy przeprowadzili badanie i opublikowali jego wyniki w 1999 roku na łamach Journal of Personality and Social Psychology. Ich prace skupiały się na analizie, dlaczego niekompetentne osoby mają trudności z oceną swojej niewiedzy i niskiego poziomu umiejętności oraz dlaczego osobom wysoko wykwalifikowanym może brakować pewności siebie w ich dziedzinie.

Mechanizmy działania efektu Dunninga-Krugera

Zrozumienie mechanizmów działania tego zjawiska psychologicznego jest kluczem do uniknięcia pułapki tego błędu poznawczego. Wśród czynników przyczyniających się do efektu Dunninga-Krugera znajdują się:

1. Brak świadomości własnych braków (Lack of Metacognitive Awareness): osoby niekompetentne często nie zdają sobie sprawy z tego, czego nie wiedzą. Cechuje je brak samoświadomości, który uniemożliwia racjonalną ocenę własnego zakresu wiedzy na dany temat. Powiedzieć, że ten błąd poznawczy jest zjawiskiem powszechnym, to jak nic nie powiedzieć.
2. Efekt potwierdzenia (Self-Affirmation Bias): osoby o niskim poziomie kompetencji unikają informacji i zadań, które mogłyby ujawnić ich braki. Szukają potwierdzenia swojej wyobrażonej wiedzy, zamiast podchodzić do nauki i wyzwań otwarcie. Swoją drogą, to zjawisko przydarza się również ekspertom.
3. Postrzeganie rzeczywistości przez pryzmat własnego doświadczenia: ludzie niekompetentni mają tendencję do oceniania siebie i innych w oparciu o swoje własne ograniczone doświadczenia, zamiast bazować na rzetelnej wiedzy i faktycznych umiejętnościach.
4. Łatwość w realizacji skomplikowanych zadań: ludzie wpadający w złudzenie ponadprzeciętności są skłonni do przeceniania swojej wiedzy z danej dziedziny, ponieważ skomplikowane zadania mogą wydawać się prostsze w ich wyobraźni, niż w rzeczywistości są.

Geneza efektu Dunninga-Krugera

Warto przyjrzeć się badaniu przeprowadzonemu przez Davida Dunninga i Justina Krugera, które doprowadziło do odkrycia tego psychologicznego zjawiska. W 1999 roku przeprowadzili oni eksperyment, w którym badani byli testowani z zakresu logicznego myślenia, humoru oraz gramatyki angielskiej.

Co ciekawe, osoby, które uzyskały najgorsze wyniki w tych testach, przeceniały swoje wyniki i uznawały się za jednych z najlepszych. Z kolei osoby, które osiągnęły najwyższe wyniki, zaniżały swoje umiejętności i zakładały, że innym poszło równie dobrze.

Otrzymane wyniki potwierdziły hipotezę badaczy, że osoby nieświadomie niekompetentne mają trudności z rzetelną oceną swoich umiejętności, podczas gdy ekspertom może brakować pewności siebie z powodu wysokiej samoświadomości swojego braku wiedzy (jak mawiał Sokrates “wiem, że nic nie wiem”).

Konsekwencje efektu Dunninga-Krugera

Efekt Dunninga-Krugera może mieć różnorakie konsekwencje zarówno dla jednostki, jak i dla społeczeństwa jako całości. W przypadku jednostki, efekt ten może prowadzić do:

1. Braku motywacji do nauki i doskonalenia: Osoby niewłaściwie pewne siebie mogą uważać, że już osiągnęły wystarczająco wysoki poziom umiejętności, przez co przestają się rozwijać.
2. Odrzucenia konstruktywnej krytyki: Osoby z efektem Dunninga-Krugera mogą być niechętne do przyjmowania krytyki, uznając ją za nieuzasadniony atak na ich osobę.
3. Podejmowania ryzykownych decyzji: Niewłaściwie pewne siebie osoby są skłonne podejmować ryzykowne decyzje, przeceniając swoje zdolności i nie dostrzegając potencjalnych konsekwencji.

W społeczeństwie efekt Dunninga-Krugera może wpływać na:

1. Niski poziom jakości pracy i usług: Jeśli osoby nieświadomie niekompetentne zajmują kluczowe stanowiska, to często prowadzi to do absurdalnie niskiej jakości świadczonych usług (nie mają pojęcia jak horrendalną jakość dostarczają).
2. Trudności w rozwiązywaniu problemów i podejmowaniu decyzji: Kiedy decyzje podejmowane są przez osoby nieświadomie niekompetentne, może to prowadzić do wręcz idiotycznych rozwiązań problemów, a w konsekwencji ich pogłębienia (problemów, nie rozwiązań).

Jak walczyć z efektem Dunninga?

Jak zatem unikać wpadania w pułapkę niewłaściwej pewności siebie i rozwijać się jako osoba bardziej świadoma swoich umiejętności? Oto kilka wskazówek:

1. Rozwijaj umiejętność autorefleksji. Regularnie oceniaj swoje działania i postępy. Zastanów się, co wiesz, a czego jeszcze się uczysz.
2. Otwórz się na krytykę. Przyjmuj opinię innych ludzi jako szansę do nauki i rozwoju. Nie traktuj konstruktywnej krytyki jako ataku na swoją osobę (lub hejtu jak to mają w zwyczaju influencerzy). Jeśli możesz, omów feedback jaki otrzymujesz ze swoim mentorem.
3. Dąż do ciągłego doskonalenia: Pamiętaj, że nauka i rozwój to proces, który nigdy się nie kończy. Czerp wiedzę z różnych źródeł i dąż do doskonalenia swoich umiejętności.
4. Współpracuj z innymi: Pracuj z osobami o różnym doświadczeniu i wiedzy. Wspólna praca z innymi może pomóc uświadomić nam nasze własne braki.
5. Szukaj wsparcia i mentora: Poszukaj kogoś, kto może cię mentorować i podzielić się swoją wiedzą i doświadczeniem. Jeśli masz kilku znajomych zdarzających się z podobnym problemem, możecie stworzyć grupę mastermind. W ten sposób możesz trafić na kogoś, kto nie tylko sprowadzi cię na ziemię, gdy będzie taka potrzeba, ale także doda ci skrzydeł, gdy ewidentnie będzie ci brakować pewności siebie w dziedzinie życia, w której de facto jesteś ekspertem.
6. Wykorzystuj konstruktywną samoocenę: Zamiast przeceniać lub zaniżać swoje umiejętności, ucz się realistycznie oceniać swoje postępy i rozwój.

Podsumowanie

Zjawisko Dunninga-Krugera jest interesującym błędem poznawczym, który prowadzi albo do zaniżania oceny swoich umiejętności u ekspertów, albo do ich przeceniania przez osoby niewykwalifikowane. Zrozumienie mechanizmów działania tego błędu poznawczego pozwala nam uniknąć pułapki nieracjonalnej pewności siebie i dążyć do bardziej realistycznej samooceny. Rozwijając umiejętność autorefleksji, akceptując konstruktywną krytykę i dążąc do ciągłego doskonalenia, możemy lepiej się rozwijać zarówno w życiu osobistym, jak i biznesowym, unikając jednocześnie ryzyka podejmowania decyzji na podstawie złudnej pewności siebie.